Vitaminler, mineraller
Bizim iki çeşit
vitamin ve koruyucu kaynağımız vardır: Bunların büyük bir bölümünü
yediğimiz besinlerden karşılarız diğer bölümünü gerektiğinde eczanelerden
vitamin haplarından alırız.
Doğal olarak besinlerden aldığımız zengin vitamin ve koruyucular hiçbir
kalıcı hasar bırakmazlar ve bu yaşamsal maddeleri içeren yiyecekler,
bizim için en önemli koruyuculardır. Her ne kadar b-12 vitamini bitki
dünyasında çok nadir olsa da chorella adı verilen bir deniz yosununda
bol miktarda bulunur ve süt ürünlerinde de bulunur. Mutfağınız bu
önemli vitamin ve koruyucular için bir depo olabilir:
* E Vitamini
* C Vitamini
* A Vitamini (Beta carotene)
* B Kompleks Vitaminleri:
* B-1 (Thiamin)
* B-6 (Pyridoxine)
* B-5 (Pantothenic asit)
* PABA (Para aminobenzoic asit)
* Selenyum
* Sülfür (Amino asit içerir)
Bunlar, buzdolabınızda yada mutfak
dolabınızda bulabileceğiniz koruyuculardan bazıları. Şimdi hangi yiyeceklerde
bize yararlı ne gibi koruyucular var, onları görelim:
E Vitamini:
Yüksek oranda doymamış yağlı yiyecekler, E vitaminini tüketirler.
(Doktorların incinmelerin tedavisinde az yağlı diyet önermesinin nedeni
budur.) Yani ne kadar yağ alınırsa o kadar E vitamini alınmalı. (Doymamış
yağlar genellikle oda sıcaklığında sıvı olan yağlardır, dolayısıyla
bunlara sıvı yağ denilir.) E vitamini yağda erir, yani bedende kalabilir.
E vitamini donma sırasında yok olacağından ki bu vitamine gerek duyulduğunda
taze sebze yemeniz önerilir.
E vitamini olan yiyecekler :
* Tam buğday
* Tam tahıllar (kahverengi pirinç, yulaf ezmesi, mısır ezmesi)
* Kuşkonmaz
* Ispanak
* Taze patates
* Şeker pancarı yaprakları
* Şalgam yaprakları
* Brüksel lahanası
* Karnabahar
Bu sebzelerde bulunan E vitamini
miktarı tümüyle sakla-ma zamanı, hazırlama biçimi, yetiştirme biçimi
ve ekildikten sonra masa-nıza gelene değin ne kadar ilaca maruz kaldıklarıyla
orantılıdır. Bu vitamini içeren yiyecekleri yemeyi seviyorsanız aldığınız
doymamış yağlar E vitamini eksikliği yaratmazlar. Bir başka deyişle
doymamış yağların azalttığı E vitaminini bu sebzeler dengeler.
C Vitamini:
C vitamini yağda çözülen bir koruyucudur. Bunun anlamı bu vitamini
sıkça almanız gerektiğidir. Bu güçlü koruyucu ısıda ve oksijende etkin
değildir, onun için bu vitamini almanın en iyi yolu çiğ yenebilen
yiyeceklerdir. Taze olması daha da iyidir. Sebzeleri pişiriyorsanız
olabildiğince az su kullanın.
C vitamini aynı zamanda sporcularda oluşan incinmelerin ve yaralanmaların
daha iyi ve daha hızlı iyileşmesine yardımcı olur. C vitamininin ameliyat
öncesi ve sonrası alınması çok önemlidir.
C vitamini vücutta ve besinlerde bulunan birçok kanser oluş-turucu
maddelerin oluşmasını önler.
C Vitamini zengin besinler:
* Sitrik meyveler (portakal, ıspanak (çiğ), greyfurt, limon)
* Domates
* Çilek
* Brüksel lahanası
* Yeşil biber (çiğ)
* Patates
Beta Carotene (A Vitamini):
Beta carotene'e A vitamini adı verilir, çünkü, o vücut tarafından
aktif A vitaminine gereksinme oldukça güvenli bir ölçüde çevrilir.
Beta carotene toksit olmadığı için aşırı dozda alınsa da bir tehlike
oluşturmaz. Ancak A vitamini aşırı alındığında zehir etkisi oluşturur.
Sinir sistemi ve dalakta hasar bırakabilir. Bir kaç ay, günde 50.000
ünite alındığı zaman ölüme bile neden olabilir.
Beta carotene bitki krallığından gelir; A vitamini yalnızca hayvansal
besinlerde bulunur. Son çalışmalar göstermiştir ki beta carotene güçlü
bir koruyucudur, hava kirliliğinin hasar yaratmasını önlemede yardımcıdır
ve ciğer kanserine yakalanma riskini azaltır.
Birçok sebzede zengin miktarda beta carotene genelde turuncu, koyu
yeşil ya da sarı renklerinden anlaşılabilir. Bu koruyucu, yağda çözüldüğünden
vücut yeteri kadar bu maddeyi depolayabilir. Beta carotene, C vitamini
ya da diğer suda çözülen koruyucular gibi pişme sırasında hasara ve
kayba uğramaz. Eğer birçok insan gibi siz de güneş altında uzun süre
kalıyorsanız içiniz, rahat olsun: Son araştırmalarda beta carotene
Güneş'ten gelen ultra viole-B ışınının tahrip edici ve yaşlandırıcı
etkisine karşı oldukça güçlü bir koruyucu olduğu görülmüştür.
Beta Carotene zengin besinler
* Kabak hindiba (frenk salatası)
* Havuç, kıvırcık
* Tatlı patates
* Kış balkabağı, şalgam ve şalgam yaprakları
* Yaz balkabağı, ıspanak
* Brokoli (bir cins küçük karnabahar), taze tropik meyve
* Domates
B Vitaminleri
Thiamin (B-1 vitamini), vücut enerjisinin açığa çıkmasını sağlayan
hayati bir maddedir. Protein, yağ (fat), karbonhidrat ve alkolü denetleyen
bazı enzim sistemleri için gereklidir. Dahası, B-1 vitamini, kompleks
sistemin bir parçası olan sinir sistemi uyarısını vücuda göndermesine
de yardım eder.
Alkollü içki içen sporcular besinlerden aldıklarından daha fazla B-1
vitaminine gereksinim duyarlar.
Koruyucular (vitamin ve diğerleri) ile zenginleştirilmiş besinler,
alkolün yarattığı toksit etkisine karşı etkili koruyucudurlar.
Thiamin (B-1 vitamini) zengin
besinler:
* Baklagiller
* Ekmek (tam buğday ile pişmiş)
* Yulaf ezmesi
* Brokoli
* Kabuklu pirinç
* Salatalık
* Enginar
* Kuşkonmaz
Dikkat! Thiamin'i kaynatarak
yok etmeyin. Thiamin suda çözülür, oksijen ile atağa geçer ve ısı
ile yok olur. Thiamin'i zengin yiyecekleri çiğ ya da buharda haşlanmış
olarak yiyin. Sebzeler olana kadar pişmesi gereklidir (yani normalin
üzerinde değil). Thiamin bir çok ürüne B vitamini olarak eklenmiştir.
Pyridoxine (B-6 vitamini)
B-6 vitamininin protein naklinde ve metabolik işlemlerde birçok işlevi
vardır. B-6, özellikle sporcuların adale glycogen maddesini enerji
üreten glukoza (kan şekerine) dönüştürmesinde çok önemli bir rol oynar.
B-6 da suda çözülür bir maddedir. Işık ve ısı ile yok olur. Onun için
pişirmede ve saklamada C ve B-1 vitamininde gösterdiğiniz aynı özeni
göstermelisiniz.
Bazı bilimsel veriler göstermiştir ki B-6 vitamini, yüksek protein
beslenme ile oluşabilen atardamar hasarı ve homocystinemia denilen
hastalığa karşı etkin bir koruyucudur. Bu koruyucu etki B-6'nın için-deki
koruyucu özelliğindendir ve aynı zamanda bu vitamin, besinlerden ve
hava yoluyla aldığımız kimyasal maddelerin hasar verici etkisine karşı
iyi bir koruyucudur.
B-6 vitamini zengin besinler:
* Yapraklı sebzeler * Tam buğday ve tahıllar
* Pırasa yaprakları, ıspanak * Baklagiller
* Muz
B-6 vitamini Protein metabolizmasında önemli bir rolü olan güçlü bir
koruyucudur. O, aslında protein üreten amino asitlerin nak-lini yapar.
Bu koruyucu vitamin de sporcular için ek olarak alınması gereken bir
vitamindir.
Paba (Para-aminobenzoic acid):
Paba, kan hücresi ve normal hücre zarlarının zarar görmesini önleyen
bir koruyucudur.
Paba B-6 ile birlikte sporcuların aktif anlarında oksijeni çalan bazı
anemi (kansızlık) hastalıkları üzerinde etkisi vardır. Paba olduk-ça
iyi bilinen bir koruyucudur. Ten üzerine uygulandığı zaman erken yaşlanmaya
ve deri kanserine karşı bir koruyucudur.
Paba yönünden zengin besinler:
* Yapraklı sebzeler
* Baklagiller
* Bezelye
* Mercimek
* Patates
Paba, beta carotene (Bitkisel
A vitamini) gibi, hava kirliliği ve güneşin ultraviyole ışınlarına
karşı bir koruyucudur.
Pantothenic asit:
Pantothenic asit adını Yunanca bir sözcük olan "her yerde"
sözcüğünden alır; çünkü bu koruyucu B vitamini, her hücrede bulunur.
Pantothenic asitin enerji üretiminde önemli bir rolü vardır ve aynı
zamanda stres önleyici bir vitamindir. Bilimsel araştırmalar sonucun-da,
bu koruyucunun laboratuar hayvanları üzerinde yapılan deney-lerde
yaşam ortalamalarının uzadığı saptanmıştır.
Pantothenic asit, sporcuların özellikle soğuk havalarda ve zor koşullarda
kilit koruyucusudur.
Selenyum:
Selenyum mineral zerresidir (Bunun anlamı vücudun çok az miktarda
ihtiyacı olur). Bu koruyucu, bazı kompleks enzimlerin formasyonu ile
oluşur. E vitaminine yardımcı önemli bir koruyucudur. Son olarak selenyum
vücudumuzdaki hücreler için tehlikeli bakterilerin öldürmesinde yardım
eder.
Selenyum batı beslenme tarzında fazla bulunmaz çünkü batılı, yaşamında
genelde beyaz un, beyaz pirinç gibi rafine yiyeceklerden hoşlanır.
Selenyum yönünden zengin besinler:
* Tam tahıllar ve ezmeler
* Taze meyveler
* Taze sebzeler
* Sarımsak
* Soğan
Selenyum içeren sebzelerin yetiştikleri
toprağın içeriği, selenyum oranına göre değişir.
Selenyum alan sporcular bilmelidirler ki aşırı dozda selenyum toksit
olabilir. Hatta vücut selenyuma çok az miktarlarda ihtiyacı olur.
Bir çok sporcu, bu koruyucuyu yüksek rafineli gıdalardan alamazlar.
Amino Asitler:
Amino asitler, vücudumuzdaki ve aldığımız besinlerdeki her proteinin
bir koruyucu gibi fonksiyon göstermesini sağlayan moleküllerdir.
Madensel Tuzlar
Besinlerin içindeki tüm yararlı
madenlere ve minerallere madensel tuz denir. Eksiklikleri hastalıklara
neden olabilir.
Fosfor:
75 kg. ağırlığındaki bir insan bedeninde ortalama 500 gr. fosfor bulunur.
Fosfor bedene ve zihne güç verir. Kalsiyumun özümsenmesini sağlar.
Fosfor içeren besinler:
* Süt, peynir
* Buğdaygiller
* Fasulye, bakla
* Mercimek, nohut
* Patates
Kalsiyum:
Kemiklerin gelişmesini sağlar. Özellikle çocukların bol miktarda kalsiyum
almaları gerekir.
Kalsiyum içeren besinler:
* Süt, peynir, yoğurt
* Havuç
* Domates
* Yeşil sebze (sütten daha fazla)
* Susam yağı
* Fındık, fıstık
Demir:
Kan yapar.
Demir yönünden zengin besinler:
* Buğdaygiller * Pirinç
* Baklagiller * Mercimek
* Patates * Taze sebze
* Havuç * Domates
Magnezyum:
Organizmanın en fazla eylül ve şubat ayları arasındaki zaman diliminde
bu madensel tuza gereksinimi vardır. Gerilimi azaltır. Cilt için yararlıdır.
Magnezyumlu besinler, kalsiyum içeren besinlerle birlikte alınmamalıdır,
çünkü bu birlikte alındığında birbirlerinin etkilerini yani yararlarını
yok ederler.
Magnezyum olan besinler:
* Badem, fıstık, fındık
* Kuru fasulye, nohut
* Mercimek
* Çikolata, kakao
Sodyum ve Potasyum:
Dokularınızı besler, canlı kalmasını sağlar.
Sodyum: Potasyum:
* Sofra tuzu * Taze sebze ve meyve
* Kereviz
* Havuç
* Pırasa
Kükürt:
Vitaminlerin özümlenmesini sağlar. Hücrelere canlılık, kadın tenine
parlaklık verir.
Kükürtlü besinler:
* Süt
* Sarımsak
* Maydanoz
* Mercimek
* Kuru fasulye
* Nohut
* Badem, fındık