Ana sayfa 

Vejetaryen  beslenme

Nedenleri, Çeşitleri

Etin zararları

Nasıl ve niye 
vejetaryen oldum?  
  
Alternatif tıp 

Sevgi üzerine 

Yemek Tarifleri

Ünlüler ve sözleri

Editörün sayfası 

 

Vitaminler, mineraller

Bizim iki çeşit vitamin ve koruyucu kaynağımız vardır: Bunların büyük bir bölümünü yediğimiz besinlerden karşılarız diğer bölümünü gerektiğinde eczanelerden vitamin haplarından alırız.
Doğal olarak besinlerden aldığımız zengin vitamin ve koruyucular hiçbir kalıcı hasar bırakmazlar ve bu yaşamsal maddeleri içeren yiyecekler, bizim için en önemli koruyuculardır. Her ne kadar b-12 vitamini bitki dünyasında çok nadir olsa da chorella adı verilen bir deniz yosununda bol miktarda bulunur ve süt ürünlerinde de bulunur. Mutfağınız bu önemli vitamin ve koruyucular için bir depo olabilir:

* E Vitamini
* C Vitamini
* A Vitamini (Beta carotene)
* B Kompleks Vitaminleri:
* B-1 (Thiamin)
* B-6 (Pyridoxine)
* B-5 (Pantothenic asit)
* PABA (Para aminobenzoic asit)
* Selenyum
* Sülfür (Amino asit içerir)

Bunlar, buzdolabınızda yada mutfak dolabınızda bulabileceğiniz koruyuculardan bazıları. Şimdi hangi yiyeceklerde bize yararlı ne gibi koruyucular var, onları görelim:

E Vitamini:
Yüksek oranda doymamış yağlı yiyecekler, E vitaminini tüketirler. (Doktorların incinmelerin tedavisinde az yağlı diyet önermesinin nedeni budur.) Yani ne kadar yağ alınırsa o kadar E vitamini alınmalı. (Doymamış yağlar genellikle oda sıcaklığında sıvı olan yağlardır, dolayısıyla bunlara sıvı yağ denilir.) E vitamini yağda erir, yani bedende kalabilir. E vitamini donma sırasında yok olacağından ki bu vitamine gerek duyulduğunda taze sebze yemeniz önerilir.


E vitamini olan yiyecekler :
* Tam buğday
* Tam tahıllar (kahverengi pirinç, yulaf ezmesi, mısır ezmesi)
* Kuşkonmaz
* Ispanak
* Taze patates
* Şeker pancarı yaprakları
* Şalgam yaprakları
* Brüksel lahanası
* Karnabahar

Bu sebzelerde bulunan E vitamini miktarı tümüyle sakla-ma zamanı, hazırlama biçimi, yetiştirme biçimi ve ekildikten sonra masa-nıza gelene değin ne kadar ilaca maruz kaldıklarıyla orantılıdır. Bu vitamini içeren yiyecekleri yemeyi seviyorsanız aldığınız doymamış yağlar E vitamini eksikliği yaratmazlar. Bir başka deyişle doymamış yağların azalttığı E vitaminini bu sebzeler dengeler.

C Vitamini:
C vitamini yağda çözülen bir koruyucudur. Bunun anlamı bu vitamini sıkça almanız gerektiğidir. Bu güçlü koruyucu ısıda ve oksijende etkin değildir, onun için bu vitamini almanın en iyi yolu çiğ yenebilen yiyeceklerdir. Taze olması daha da iyidir. Sebzeleri pişiriyorsanız olabildiğince az su kullanın.
C vitamini aynı zamanda sporcularda oluşan incinmelerin ve yaralanmaların daha iyi ve daha hızlı iyileşmesine yardımcı olur. C vitamininin ameliyat öncesi ve sonrası alınması çok önemlidir.
C vitamini vücutta ve besinlerde bulunan birçok kanser oluş-turucu maddelerin oluşmasını önler.

C Vitamini zengin besinler:
* Sitrik meyveler (portakal, ıspanak (çiğ), greyfurt, limon)
* Domates
* Çilek
* Brüksel lahanası
* Yeşil biber (çiğ)
* Patates

Beta Carotene (A Vitamini):
Beta carotene'e A vitamini adı verilir, çünkü, o vücut tarafından aktif A vitaminine gereksinme oldukça güvenli bir ölçüde çevrilir. Beta carotene toksit olmadığı için aşırı dozda alınsa da bir tehlike oluşturmaz. Ancak A vitamini aşırı alındığında zehir etkisi oluşturur. Sinir sistemi ve dalakta hasar bırakabilir. Bir kaç ay, günde 50.000 ünite alındığı zaman ölüme bile neden olabilir.
Beta carotene bitki krallığından gelir; A vitamini yalnızca hayvansal besinlerde bulunur. Son çalışmalar göstermiştir ki beta carotene güçlü bir koruyucudur, hava kirliliğinin hasar yaratmasını önlemede yardımcıdır ve ciğer kanserine yakalanma riskini azaltır.
Birçok sebzede zengin miktarda beta carotene genelde turuncu, koyu yeşil ya da sarı renklerinden anlaşılabilir. Bu koruyucu, yağda çözüldüğünden vücut yeteri kadar bu maddeyi depolayabilir. Beta carotene, C vitamini ya da diğer suda çözülen koruyucular gibi pişme sırasında hasara ve kayba uğramaz. Eğer birçok insan gibi siz de güneş altında uzun süre kalıyorsanız içiniz, rahat olsun: Son araştırmalarda beta carotene Güneş'ten gelen ultra viole-B ışınının tahrip edici ve yaşlandırıcı etkisine karşı oldukça güçlü bir koruyucu olduğu görülmüştür.

Beta Carotene zengin besinler
* Kabak hindiba (frenk salatası)
* Havuç, kıvırcık
* Tatlı patates
* Kış balkabağı, şalgam ve şalgam yaprakları
* Yaz balkabağı, ıspanak
* Brokoli (bir cins küçük karnabahar), taze tropik meyve
* Domates

B Vitaminleri
Thiamin (B-1 vitamini), vücut enerjisinin açığa çıkmasını sağlayan hayati bir maddedir. Protein, yağ (fat), karbonhidrat ve alkolü denetleyen bazı enzim sistemleri için gereklidir. Dahası, B-1 vitamini, kompleks sistemin bir parçası olan sinir sistemi uyarısını vücuda göndermesine de yardım eder.
Alkollü içki içen sporcular besinlerden aldıklarından daha fazla B-1 vitaminine gereksinim duyarlar.
Koruyucular (vitamin ve diğerleri) ile zenginleştirilmiş besinler, alkolün yarattığı toksit etkisine karşı etkili koruyucudurlar.

Thiamin (B-1 vitamini) zengin besinler:
* Baklagiller
* Ekmek (tam buğday ile pişmiş)
* Yulaf ezmesi
* Brokoli
* Kabuklu pirinç
* Salatalık
* Enginar
* Kuşkonmaz

Dikkat! Thiamin'i kaynatarak yok etmeyin. Thiamin suda çözülür, oksijen ile atağa geçer ve ısı ile yok olur. Thiamin'i zengin yiyecekleri çiğ ya da buharda haşlanmış olarak yiyin. Sebzeler olana kadar pişmesi gereklidir (yani normalin üzerinde değil). Thiamin bir çok ürüne B vitamini olarak eklenmiştir.

Pyridoxine (B-6 vitamini)
B-6 vitamininin protein naklinde ve metabolik işlemlerde birçok işlevi vardır. B-6, özellikle sporcuların adale glycogen maddesini enerji üreten glukoza (kan şekerine) dönüştürmesinde çok önemli bir rol oynar.
B-6 da suda çözülür bir maddedir. Işık ve ısı ile yok olur. Onun için pişirmede ve saklamada C ve B-1 vitamininde gösterdiğiniz aynı özeni göstermelisiniz.
Bazı bilimsel veriler göstermiştir ki B-6 vitamini, yüksek protein beslenme ile oluşabilen atardamar hasarı ve homocystinemia denilen hastalığa karşı etkin bir koruyucudur. Bu koruyucu etki B-6'nın için-deki koruyucu özelliğindendir ve aynı zamanda bu vitamin, besinlerden ve hava yoluyla aldığımız kimyasal maddelerin hasar verici etkisine karşı iyi bir koruyucudur.

B-6 vitamini zengin besinler:
* Yapraklı sebzeler * Tam buğday ve tahıllar
* Pırasa yaprakları, ıspanak * Baklagiller
* Muz
B-6 vitamini Protein metabolizmasında önemli bir rolü olan güçlü bir koruyucudur. O, aslında protein üreten amino asitlerin nak-lini yapar. Bu koruyucu vitamin de sporcular için ek olarak alınması gereken bir vitamindir.

Paba (Para-aminobenzoic acid):
Paba, kan hücresi ve normal hücre zarlarının zarar görmesini önleyen bir koruyucudur.
Paba B-6 ile birlikte sporcuların aktif anlarında oksijeni çalan bazı anemi (kansızlık) hastalıkları üzerinde etkisi vardır. Paba olduk-ça iyi bilinen bir koruyucudur. Ten üzerine uygulandığı zaman erken yaşlanmaya ve deri kanserine karşı bir koruyucudur.

Paba yönünden zengin besinler:
* Yapraklı sebzeler
* Baklagiller
* Bezelye
* Mercimek
* Patates

Paba, beta carotene (Bitkisel A vitamini) gibi, hava kirliliği ve güneşin ultraviyole ışınlarına karşı bir koruyucudur.

Pantothenic asit:
Pantothenic asit adını Yunanca bir sözcük olan "her yerde" sözcüğünden alır; çünkü bu koruyucu B vitamini, her hücrede bulunur. Pantothenic asitin enerji üretiminde önemli bir rolü vardır ve aynı zamanda stres önleyici bir vitamindir. Bilimsel araştırmalar sonucun-da, bu koruyucunun laboratuar hayvanları üzerinde yapılan deney-lerde yaşam ortalamalarının uzadığı saptanmıştır.
Pantothenic asit, sporcuların özellikle soğuk havalarda ve zor koşullarda kilit koruyucusudur.

Selenyum:
Selenyum mineral zerresidir (Bunun anlamı vücudun çok az miktarda ihtiyacı olur). Bu koruyucu, bazı kompleks enzimlerin formasyonu ile oluşur. E vitaminine yardımcı önemli bir koruyucudur. Son olarak selenyum vücudumuzdaki hücreler için tehlikeli bakterilerin öldürmesinde yardım eder.
Selenyum batı beslenme tarzında fazla bulunmaz çünkü batılı, yaşamında genelde beyaz un, beyaz pirinç gibi rafine yiyeceklerden hoşlanır.
Selenyum yönünden zengin besinler:
* Tam tahıllar ve ezmeler
* Taze meyveler
* Taze sebzeler
* Sarımsak
* Soğan

Selenyum içeren sebzelerin yetiştikleri toprağın içeriği, selenyum oranına göre değişir.
Selenyum alan sporcular bilmelidirler ki aşırı dozda selenyum toksit olabilir. Hatta vücut selenyuma çok az miktarlarda ihtiyacı olur. Bir çok sporcu, bu koruyucuyu yüksek rafineli gıdalardan alamazlar.

Amino Asitler:
Amino asitler, vücudumuzdaki ve aldığımız besinlerdeki her proteinin bir koruyucu gibi fonksiyon göstermesini sağlayan moleküllerdir.


Madensel Tuzlar

Besinlerin içindeki tüm yararlı madenlere ve minerallere madensel tuz denir. Eksiklikleri hastalıklara neden olabilir.
Fosfor:
75 kg. ağırlığındaki bir insan bedeninde ortalama 500 gr. fosfor bulunur. Fosfor bedene ve zihne güç verir. Kalsiyumun özümsenmesini sağlar.

Fosfor içeren besinler:
* Süt, peynir
* Buğdaygiller
* Fasulye, bakla
* Mercimek, nohut
* Patates

Kalsiyum:
Kemiklerin gelişmesini sağlar. Özellikle çocukların bol miktarda kalsiyum almaları gerekir.

Kalsiyum içeren besinler:
* Süt, peynir, yoğurt
* Havuç
* Domates
* Yeşil sebze (sütten daha fazla)
* Susam yağı
* Fındık, fıstık

Demir:
Kan yapar.

Demir yönünden zengin besinler:
* Buğdaygiller * Pirinç
* Baklagiller * Mercimek
* Patates * Taze sebze
* Havuç * Domates


Magnezyum:
Organizmanın en fazla eylül ve şubat ayları arasındaki zaman diliminde bu madensel tuza gereksinimi vardır. Gerilimi azaltır. Cilt için yararlıdır. Magnezyumlu besinler, kalsiyum içeren besinlerle birlikte alınmamalıdır, çünkü bu birlikte alındığında birbirlerinin etkilerini yani yararlarını yok ederler.

Magnezyum olan besinler:
* Badem, fıstık, fındık
* Kuru fasulye, nohut
* Mercimek
* Çikolata, kakao

Sodyum ve Potasyum:
Dokularınızı besler, canlı kalmasını sağlar.

Sodyum: Potasyum:
* Sofra tuzu * Taze sebze ve meyve
* Kereviz
* Havuç
* Pırasa

Kükürt:
Vitaminlerin özümlenmesini sağlar. Hücrelere canlılık, kadın tenine parlaklık verir.

Kükürtlü besinler:
* Süt
* Sarımsak
* Maydanoz
* Mercimek
* Kuru fasulye
* Nohut
* Badem, fındık